روایتی از دانشمند نجوم و ریاضیات ایران و جهان علامه «عبدالعلی بیرجندی» ستاره‌ای خفته در سکوت خاک
علامه عبدالعلی بیرجندی، دانشمند برجسته نجوم و ریاضیات ایران، ستاره‌ای خفته در سکوت خاک است. مزار او در روستای بجد بیرجند با کمترین توجه باقی مانده و تنها یک قبر ساده نشان از حضور این نابغه علمی دارد. خراسان جنوبی سرزمین آفتاب و اندیشه است و مهد پرورش عالمان و نوابغی که آثارشان در سراسر جهان اسلام اثرگذار بوده است. روحیه علم‌دوستی و نگاه نوگرای مردم این دیار بستری برای رشد نخبگان فراهم کرده است. علامه بیرجندی یکی از دانشمندان چندوجهی علوم اسلامی و طبیعی بود و آثار متعددی در نجوم، ریاضیات، فلسفه، منطق و کشاورزی از خود برجای گذاشت. وی کتاب‌هایی چون بعضی مسائل فلکی، شرح بیست باب در معرفت اسطرلاب و معرفت فلاحت را تألیف کرده است که هنوز در کتابخانه‌های معتبر داخلی و خارجی نگهداری می‌شوند. آثار وی نه تنها سندی از توان علمی او هستند بلکه میراثی گرانبها برای تاریخ علم در ایران و جهان اسلام محسوب می‌شوند.
با وجود جایگاه علمی برجسته، آرامگاه بیرجندی در سکوت و فراموشی قرار دارد و ساخت بنای رسمی تاکنون فراهم نشده است. کارشناس میراث فرهنگی استان گفت: اهالی روستای بجد این محل را از گذشته به عنوان آرامگاه علامه می‌شناختند و احترام خاصی برای آن قائل بودند. وی افزود: کاوش‌های سال ۱۳۸۱ وجود آرامگاه اصلی با تزئینات دوره تیموری را تأیید کرد و ادامه داد: سنگ قبرهای ارزشمند پیش‌تر به سرقت رفته اما بدنه اصلی حفظ شده است.
به گزارش ایرنا، کارشناس باستان‌شناسی اضافه کرد: اتاقک کوچکی با محراب وجود دارد که احتمالاً برای مراسم دینی و قرائت قرآن استفاده می‌شده است. اسناد تاریخی و فرمان‌های معافیت مالیاتی دوره احمدشاه درانی نشان می‌دهند نام علامه و فرزندانش با امتیازات ویژه ثبت شده است. برخی منابع اشتباه عنوان کرده بودند دو علامه عبدالعلی وجود دارد اما یافته‌ها نشان داد تنها یک علامه بیرجندی بوده که آرامگاهش در بجد است.
وی افزود: علامه شاگرد مکتب ستاره‌شناسی سمرقند بود و شاگردانی مانند معین‌الدین کاشانی و جمشید کاشانی از او آموخته‌اند. با وجود اهمیت تاریخی، تاکنون هیچ اقدام جدی برای مرمت آرامگاه انجام نشده و بنا در معرض فرسایش قرار دارد. عضو هیأت علمی دانشگاه بیرجند گفت: کم‌توجهی فرهنگی و پژوهشی به معرفی این شخصیت علمی محسوس است و افزود: همکاری‌های علمی با شهرهایی مانند هرات می‌تواند زمینه پژوهش‌های تازه را فراهم کند.
وی ادامه داد: نامگذاری معابر، کتابخانه‌ها و پارک‌ها به نام مفاخر علمی از جمله علامه بیرجندی می‌تواند هویت فرهنگی مردم را تقویت کند. استادیار دانشکده ادبیات افزود: نسل جوان باید قادر باشد حتی در یک دقیقه شرحی مستند از مفاخر علمی شهر خود ارائه دهد. وی گفت: امیدوارم با تلاش مسئولان و همکاری دستگاه‌های فرهنگی، نام و جایگاه علمی علامه بیرجندی احیا شود و نسل‌های آینده با احترام و افتخار از خدمات او یاد کنند. مقبره عبدالعلی بیرجندی در ۱۰ کیلومتری شرق بیرجند واقع شده است.