سرنوشت تلخ تالاب کجی در صورت ادامه خشکسالی برهوتی از نمک
تالاب کجی نمکزار واقع در شهرستان نهبندان به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و شرایط اقلیمی منحصر‌به‌فرد، به عنوان یک اکوسیستم آبی با تنوع زیستی بالا شناخته می‌شود.
تالاب کجی نمکزار، یکی از تالاب‌های دائمی ایران بوده و پرندگان مهاجر در تمام فصول در این منطقه حضور داشته‌اند، اما با گذر زمان و خشکسالی‌های به وجود آمده این تالاب به صورت فصلی آبگیری می‌شود.
هر ساله با شروع فصل بارندگی‌ها این تالاب رنگ ورویی متفاوت پیدا کرده و برای چند ماهی میزبان پرندگان مهاجر می‌شود. اما این روزها، اما حال کجی نمکزار ناخوش است و خشکسالی‌های متداول این تالاب را به پهنه‌ای خشک و سفید از نمک تبدیل کرده و اگر بارندگی مؤثر رخ ندهد، به گفته رییس اداره محیط زیست نهبندان، در آینده‌ای نه‌چندان دور به کانون گردوغبار نمکی تبدیل خواهد شد.
کاهش باران و گرما، کجی را کویر می‌کند
کوهستانی رئیس اداره محیط زیست نهبندان گفت: پناهگاه حیات وحش کجی نمکزار با وسعت ۲۲ هزار هکتار، تنها حدود ۲ هزار هکتار پهنه آبگیر دارد و به‌دلیل کاهش شدید بارندگی و شدت گرما، در تابستان‌ها به‌طور کامل خشک می‌شود و سطح آن را لایه‌ای از نمک می‌پوشاند.
وی افزود: در ۵ سال اخیر میانگین بارش منطقه به کمتر از ۵۰ میلی‌متر رسیده و عمدتاً به شکل رگبار‌های کوتاه‌مدت بوده است، همزمان افزایش دمای هوا و شدت باد‌ها شرایط تالاب را شکننده‌تر کرده است.
روند خشکسالی در منطقه از حدود ۲۵ سال قبل آغاز شده و تنها در برخی سال‌ها بارش مؤثر باعث آبگیری طولانی‌تر تالاب شده، اما تابستان‌ها همواره خشک بوده است.
برهوتی از نمک، سرنوشت تلخ تالاب کجی
کوهستانی ادامه داد: جوامع روستایی، دامداران و کشاورزان حاشیه تالاب وابستگی غیرمستقیم به منابع آبی و پوشش گیاهی اطراف تالاب دارند، خشکسالی و شوری آب باعث شده بهره‌برداری مستقیم از آب تالاب ممکن نباشد، اما تأثیر آن بر مراتع و تغذیه دام‌ها انکارناپذیر است.
او همچنین تأکید کرد: بارندگی های امسال بسیار ناچیز و کم بوده و اگر شرایط فعلی ادامه داشته باشد، تالاب کجی به‌زودی به یکی از کانون‌های فعال گرد و غبار نمکی تبدیل خواهد شد.
تالاب کجی در سراب باران
رئیس اداره محیط زیست نهبندان تصریح کرد: از سال ۹۲ تاکنون بیش از ۸ میلیارد تومان اعتبار برای حفظ و احیای تالاب هزینه شده و مطالعاتی نظیر تعیین نیاز آبی تالاب و برنامه سیپا نیز انجام شده است.
او افزود: علاوه بر مطالعات بالا، برنامه مدیریت زیست بومی تالاب از جمله مطالعاتی است که بر پایه مشارکت کلیه دستگاه‌های اجرایی انجام شده و یک سند بالادستی است که به استناد مصوبات شورای برنامه ریزی استان باید در دستور کار همه دستگاه‌های اجرایی قرار گیرد.
کوهستانی ادامه داد: نیاز آبی تالاب مشخص و به شرکت آب منطقه‌ای استان ابلاغ شده‌است، اقداماتی مانند نصب کنتور هوشمند بر چاه‌های کشاورزی، پلمب چاه‌های غیرمجاز و کاهش برداشت از منابع زیرزمینی انجام شده تا بخشی از نیاز آبی تالاب تامین شود؛ اما همه این اقدامات، بدون بارش‌های طبیعی کافی، در بلندمدت نمی‌تواند تضمین‌کننده احیای تالاب باشد.
کاهش ۴۴ درصدی بارش
اما خشکسالی و کم‌بارشی نه تنها گریبان‌گیر نهبندان و تالاب کجی نمکزار شده، بلکه سراسر پهنه خراسان جنوبی را در حصار خشکی و بی‌مهری طبیعت فرو برده و هر قطره باران برای مردم این دیار همچون نگینی گرانبهاست. طبق اعلام اداره‌کل هواشناسی خراسان جنوبی، بارش‌ها در سال زراعی جاری نسبت به پارسال ۴۴ درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۴۳ درصد کاهش یافته است؛ آماری که به گفته مسئولان، پیامد‌های سنگینی برای کشاورزی، منابع آبی و حتی بافت جمعیتی در پی خواهد داشت.
کاهش 52 درصدی بارندگی‌در نهبندان
مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه خشکسالی فراتر از کم بارشی است، افزود: خشکسالی ابتدا از مرحله هواشناسی آغاز می‌شود و سپس به مراحل هیدرولوژیکی و کشاورزی می‌رسد و در نهایت وارد فاز اجتماعی می‌شود که امروز شاهد آن در نقاط مختلف استان هستیم. او بیان کرد: گرمای بی‌سابقه نیز به وخامت اوضاع افزوده است؛ به‌طوری‌که در فروردین و اردیبهشت امسال میانگین دمای استان به ترتیب ۳ و ۴ درجه افزایش یافته است. به گفته نخعی میانگین دمای استان در چهار ماه نخست امسال به ۲۶.۴ درجه رسیده که نسبت به پارسال ۱.۹ درجه و نسبت به بلندمدت ۱.۶ درجه افزایش داشته است.
مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی هشدار داد: تعداد روز‌های گرد و خاک در استان نسبت به میانگین بلندمدت ۴۷ درصد افزایش یافته که نشانه‌ای از نابسامانی‌های شدید اقلیمی و کاهش رطوبت خاک است.
تالاب کجی نمکزار که روزگاری پهنه‌ای زنده و پرآب در دل کویر خراسان جنوبی بود، اینک در آستانه خشکی کامل و تبدیل شدن به کانون گرد و غبار نمکی قرار دارد. کاهش چشمگیر بارش‌ها، افزایش دمای هوا
و تداوم خشکسالی ۲۵ ساله، شرایط زیست‌محیطی این منطقه را به شدت شکننده کرده است. با وجود صرف میلیارد‌ها تومان اعتبار و انجام مطالعات گسترده، نبود بارش‌های طبیعی کافی بزرگ‌ترین مانع در مسیر احیای تالاب است.
مدیریت پایدار منابع آب، حفاظت و توسعه پوشش گیاهی بومی، تغییر الگوی کشاورزی و دامداری، مشارکت جوامع محلی و دستگاه‌های اجرایی و پژوهش و پایش مستمر از اقداماتیست که هر چند در وضعیت فعلی راه حل فوری برای تامین حیات تالاب کجی نمکزار نیست، اما در بحران بی آبی که گریبان گیر سراسر خراسان جنوبیست پایه‌ای‌ترین و ضروری‌ترین گام‌ها برای حفظ منابع آبی و جلوگیری از وخامت بیشتر اوضاع محسوب می‌شوند.
این اقدامات با نگاه بلندمدت می‌توانند به احیای تدریجی تالاب کجی نمکزار نهبندان کمک کند؛ بنابراین هرگونه تعلل در آغاز و یا استمرار این مسیر، هزینه‌های جبران‌ناپذیری برای محیط زیست و معیشت ساکنان این منطقه و شرق کشور در پی خواهد داشت.