واقعیت ناتمام رشد صادرات استان
رشد قابل توجه صادرات کالا از خراسان جنوبی به کشورهای همسایه، به‌ویژه افغانستان، آمار امیدوارکننده‌ای را پیش چشم می‌گذارد؛ اما این موفقیت‌ها، موضوع پیچیده را در برابر استان می‌گذارد: کاهش قابل توجه صادرات قطعی تولیدات استان و وابستگی عمده به ترانزیت خارجی، پرسش‌هایی درباره پایداری رشد اقتصادی و نقش واقعی استان در تجارت بین‌المللی ایجاد کرده و می‌کند.
افزایش صادرات و ترانزیت
در پنج ماه نخست سال جاری، خراسان جنوبی موفق شد ۱۳ هزار کامیون کالا به وزن ۳۴۵ هزار تن و ارزش ۵۵۷ میلیون دلار به کشورهای همسایه صادر کند. استاندار استان، مرزهای خراسان جنوبی را فرصتی طلایی برای توسعه تجارت خارجی دانست و به رشد ۱۲۱ درصدی صادرات ارزی نسبت به مدت مشابه سال قبل اشاره کرد.
سید محمدرضا هاشمی با تاکید بر توسعه زیرساخت‌های جاده‌ای، به‌ویژه جاده ماهیرود-سربیشه به فراه افغانستان، اشاره کرد و گفت که پیگیری‌ها برای تکمیل این مسیر به زودی در جلسات بعدی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. همچنین صدور کارت تجاری برای بیش از ۱۱ هزار خانوار در مرزهای استان، امکان مشارکت مستقیم بیش از ۴۴ هزار نفر در فعالیت‌های اقتصادی را فراهم کرده است.
موتور رشد تجارت خارجی
مدیرکل گمرکات استان، محمد کوهگرد، ترانزیت مبداء و مقصد را عامل کلیدی رشد تجارت خارجی استان معرفی کرد. به گفته وی، ترانزیت مقصد شامل عبور کالا از مسیرهای منطقه‌ای و ترانزیت مبداء مربوط به کالاهای افغانستانی است که عمدتاً از مرز ماهیرود انجام می‌شود.
مجموع صادرات استان در این مدت ۳۵۰ میلیون دلار بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل، از نظر ارزش ۶ درصد و از نظر وزنی ۷ درصد افزایش نشان می‌دهد. با این حال، صادرات قطعی تولیدات استان ۳۱ درصد کاهش ارزش و ۳۳ درصد کاهش وزن داشته است که پرسشی جدی درباره تداوم و کیفیت صادرات تولید داخلی ایجاد می‌کند.
بازار هدف و اقلام صادراتی
۸۵ درصد صادرات استان به افغانستان اختصاص دارد و نقش خراسان جنوبی در تجارت کشور قابل توجه است:۳۰ تا ۳۵ درصد ارزش و بیش از ۵۰ درصد وزن صادرات کشور از مرزهای استان به افغانستان انجام می‌شود. عمده اقلام صادراتی شامل شمش آهن‌آلات، سیمان، قیر، ورق فلزی، صیفی‌جات، تخم‌مرغ، هیدروکربن، کاشی و سرامیک و زعفران است.
از سوی دیگر، واردات کالا به استان نیز رشد چشمگیری داشته است و شامل قطعات معادن، برنج، مته، پنل خورشیدی و شاهدانه از کشورهای مختلف می‌شود.
چالش‌های اشتغال و کولبری
استاندار با اشاره به اشتغال مرزنشینان و محدودیت‌های ایجادشده توسط کاهش بارندگی، بر اهمیت صدور مجوزهای کولبری برای بیش از ۷۸ قلم کالا به میزان ۹۰ میلیون دلار تأکید کرد. این اقدام نه تنها به اشتغال مستقیم مرزنشینان کمک می‌کند، بلکه به حفظ پویایی اقتصاد مرزی و تولید و تجارت محلی نیز مرتبط است.
برگزاری نمایشگاه مشترک توانمندی‌های خراسان جنوبی و افغانستان در نیمه دوم سال، فرصتی مناسب برای معرفی ظرفیت‌های استان و جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی است. استاندار تأکید کرد که همکاری دستگاه‌ها و حضور فعال در این نمایشگاه می‌تواند نقش مهمی در تثبیت جایگاه استان در تجارت منطقه‌ای ایفا کند.
یک پرده از واقعیت
کاهش صادرات قطعی تولیدات استان، هرچند تحت سایه رشد کلی تجارت و ترانزیت، زنگ هشداری برای آینده اقتصادی خراسان جنوبی است. وابستگی عمده به کالاهای عبوری و ترانزیت خارجی باعث می‌شود رشد ارزش صادرات، به‌طور کامل منعکس‌کننده توانمندی تولید داخلی نباشد. این وضعیت پرسش‌هایی جدی درباره پایداری اقتصاد و ظرفیت اشتغال در استان ایجاد می‌کند؛ به‌ویژه آنکه بخش قابل توجهی از اشتغال مرزنشینان در حوزه کشاورزی و دامداری است و محدودیت‌های زیست‌محیطی و کاهش بارندگی فشار مضاعفی بر معیشت مردم وارد می‌کند. ترانزیت مبدا و مقصد، اگرچه محرک رشد تجارت است، اما بدون تقویت تولید داخلی و صنایع کوچک، تنها بار ارزش افزوده را به استان منتقل نمی‌کند. بهره‌برداری از مرزهای استراتژیک و توسعه زیرساخت‌ها فرصت مناسبی است، اما نیازمند سیاست‌گذاری دقیق، حمایت مالی و برنامه‌ریزی برای افزایش کیفیت صادرات داخلی و تنوع کالاهای تولیدی است. تنها با ایجاد تعادل میان ترانزیت و صادرات قطعی، خراسان جنوبی می‌تواند به شکلی پایدار در مسیر توسعه اقتصادی قرار گیرد و شکاف میان رشد آماری و واقعیت زندگی مردم را کاهش دهد.
در نگاه کلی، خراسان جنوبی توانسته است با استفاده از ظرفیت‌های مرزی و ترانزیت، رشد قابل توجهی در صادرات و تجارت خارجی تجربه کند. اما دو سؤال در این معادله همچنان باقی است: اول، کاهش صادرات قطعی تولیدات استان و وابستگی عمده به کالاهای عبوری و ترانزیت خارجی؛ دوم، پایداری و کیفیت اشتغال ایجادشده برای مردم مرزنشین و نقش واقعی این رشد در بهبود معیشت استان. سؤالاتی که پاسخ آن، نه تنها بر آمار و ارقام، بلکه بر زندگی روزمره مردم و آینده اقتصادی استان تأثیر مستقیم دارد.