زنبورداری در تنگنای خشکسالی

صنعت زنبورداری در خراسان جنوبی که با تولید عسل‌های باکیفیت در سطح ملی و بین‌المللی شناخته می‌شود، با مشکلات متعددی از جمله ورود عسل‌های تقلبی به بازار، خشکسالی، نبود برند معتبر و محدودیت در دریافت تسهیلات حمایتی مواجه است. این موانع می‌توانند بر روند رو به رشد صادرات این محصول تأثیر منفی بگذارند.
به گزارش ایرنا، خراسان جنوبی با اقلیمی خشک و کم‌بارش و شرایط طبیعی دشوار، در نگاه نخست استانی کم‌ظرفیت در حوزه کشاورزی به نظر می‌رسد، اما واقعیت متفاوت است. این استان با اتکا به گیاهان دارویی بومی و تنوع پوشش گیاهی مانند زرشک، عناب، آویشن و گشنیز، به یکی از قطب‌های کیفی تولید عسل طبیعی کشور تبدیل شده و رتبه نخست کیفیت عسل ایران را در اختیار دارد.
عسل عناب و زرشک این استان به دلیل طعم منحصر به فرد و خواص درمانی، شهرتی فراتر از مرزهای ایران یافته‌اند. زنبورداران خراسان جنوبی هم‌اکنون ۱۱ نوع عسل طبیعی تولید می‌کنند که برخی از آن‌ها در کشور از نظر عطر، طعم و خواص دارویی بی‌نظیر هستند. نکته قابل توجه اینکه سهم صادرات عسل استان از ۱۰ درصد چند سال پیش به ۳۰ درصد افزایش یافته که نشان‌دهنده ظرفیت بالای صادرات و جایگاه آن در بازارهای جهانی است.
با وجود این موفقیت‌ها، زنبورداری خراسان جنوبی از تبعات خشکسالی در امان نمانده و کاهش گل‌دهی، افت سطح زیرکشت باغی، کمبود منابع تغذیه‌ای طبیعی برای زنبورها و ورود عسل‌های تقلبی، زنگ خطر برای این صنعت به صدا درآورده است.
برای بررسی دقیق‌تر، با محسن اسفندیاری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، گفت‌وگو شد تا وضعیت صنعت زنبورداری، مشکلات، فرصت‌ها و چشم‌انداز صادرات عسل استان روشن شود.

۶۷۴ زنبورستان فعال در استان
اسفندیاری با اشاره به ظرفیت بالای زنبورداری گفت: «بر اساس آخرین آمار ثبت‌شده در سال ۱۴۰۳، میزان تولید عسل در استان به ۱۸۳ تن رسیده است. همچنین زنبورداران موفق به تولید 33/1 تن گرده گل، پنج تن موم و ۴۷ کیلوگرم ژل رویال شده‌اند که در شرایط اقلیمی خشک و دشوار، بسیار ارزشمند است».
وی افزود: «تولید فرآورده‌های جانبی همچون ژل رویال، گرده، موم و زهر زنبور می‌تواند در صورت حمایت، منبع قابل اتکایی برای درآمدزایی بیشتر زنبورداران باشد».
خراسان جنوبی دارای ۶۷۴ زنبورستان فعال با مجموع ۲۴ هزار و ۹۰۹ کلنی زنبور عسل است که این تعداد نسبت به سال‌های گذشته روند رو به رشد دارد. فعالیت زنبورداری در تمام شهرستان‌های استان جریان دارد و بیشترین تعداد زنبورستان‌ها در بیرجند و پس از آن در شهرستان‌های خوسف و قاین قرار دارد.
اسفندیاری درباره زمان برداشت عسل گفت: «فصل برداشت به دلیل تنوع اقلیمی استان، از اوایل فروردین آغاز شده و تا پایان دی‌ماه ادامه دارد. این بازه زمانی امکان بهره‌برداری از پوشش گیاهی متنوع استان را فراهم می‌کند».
عسل استان پیشتاز کیفیت در کشور
وی با اشاره به سرشماری سالیانه زنبورستان‌ها اظهار کرد: «اطلاعات جامعی از واحدهای زنبورداری شامل تعداد و نوع کلنی‌ها، ظرفیت تولید، محصولات جانبی مانند ژل رویال، بره موم، گرده گل، موم و زهر زنبور، نوع و نژاد زنبور و مشخصات بهره‌برداران جمع‌آوری و در سامانه جامع پهنه‌بندی و مدیریت داده‌های کشاورزی ثبت می‌شود».
رئیس سازمان جهاد کشاورزی افزود: «اجرای دقیق سرشماری زنبورستان‌ها ضمن شناسایی ظرفیت‌های موجود، زمینه‌ساز برنامه‌ریزی هدفمند برای ارتقای بهره‌وری، حمایت از زنبورداران و توسعه صادرات است».
وی ادامه داد: «عسل تولیدی استان به‌واسطه تغذیه زنبورها از گیاهان دارویی و بومی نظیر زرشک، عناب، زعفران، آویشن، گشنیز و خارشتر، دارای عطر، طعم و کیفیت ممتاز است و همین موضوع سبب شده عسل استان در سطح کشور و بازارهای خارجی به عنوان یکی از باکیفیت‌ترین عسل‌های طبیعی ایران شناخته شود».
اسفندیاری افزود: «عوامل اقلیمی به‌ویژه رطوبت پایین و پوشش گیاهی خاص، تأثیر مستقیمی بر کیفیت عسل دارند و خشکی منطقه باعث کاهش رطوبت عسل و ارتقای کیفیت آن می‌شود».

صادرات ۳۰ درصد عسل تولیدی
وی درباره صادرات گفت: «حدود ۳۰ درصد از عسل تولیدی استان به کشورهای حاشیه خلیج فارس، عراق و افغانستان صادر می‌شود و بیشترین حجم صادرات مربوط به عسل عناب و زرشک است که با استقبال قابل توجهی مواجه شده‌اند».
رئیس سازمان جهاد کشاورزی تصریح کرد: «مهم‌ترین مشکلات صادراتی شامل وجود عسل‌های تقلبی، نبود برند معتبر، ورود کندوهای کوچ‌رو از سایر استان‌ها و محدودیت در دریافت تسهیلات حمایتی است».
وی تأکید کرد: «با برندسازی منطقه‌ای، نظارت دقیق بر کیفیت، ایجاد زیرساخت‌های بسته‌بندی صادراتی و تخصیص تسهیلات حمایتی، این مشکلات قابل حل است».

تهدیدی جدی برای زنبورستان‌ها
اسفندیاری به طرح‌های جهادکشاورزی برای حمایت از زنبورداران اشاره کرد و گفت: «توزیع شکر حمایتی ویژه زمستان‌گذرانی زنبورداران، باعث کاهش تلفات زمستانی کلنی‌ها و افزایش بهره‌وری و ماندگاری زنبورها می‌شود».
وی افزود: «خشکسالی‌های پی‌درپی باعث کاهش تولید و تلفات در زنبورستان‌ها شده است و راهکارهای مدیریت بحران شامل اعطای تسهیلات بلندمدت با بهره کم، توسعه گیاهان مقاوم و شهدزا و اجرای طرح‌های تغذیه کمکی برای زنبورها در فصول بحرانی است».
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی همچنین از برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی برای زنبورداران جوان خبر داد که در افزایش بهره‌وری و کاهش خطاهای فنی نقش مهمی دارند.
وی یادآور شد: «اکنون دو واحد فرآوری و بسته‌بندی عسل در استان فعال هستند و در سال جاری، ۱۸۳ تن عسل در خراسان جنوبی فرآوری شده است».