کولبری در خراسان جنوبی از معیشت اضطراری تا صادرات خرد قانونی/ عبور کولبری از سایه
کولبری در خراسان جنوبی که تا پیش از این فعالیتی کمدامنه، پراکنده و تقریباً ناشناخته در مقایسه با استانهای غربی کشور بود، امروز در نقطه یک تغییر بزرگ ایستاده است؛ کولبری از یک فعالیت حاشیهای و پرخطر، در حال تبدیل شدن به رگ حیاتی صادرات خرد و اقتصاد مرزی است. رشد ثبتنامها، تکمیل مراحل ساماندهی کارگزاران و نزدیک شدن به فعالسازی کارتهای مرزنشینی، نشان میدهد تحول اقتصادی در مرزهای خراسان جنوبی فقط یک احتمال نیست، بلکه در حال وقوع است. بدون کولبری، بسیاری از فعالیتهای صادرات خرد در استان پیش از این به میزان بسیار کم انجام میشد.
روند ساماندهی و ثبت کارگزاران
در خراسان جنوبی، روند ثبت و ساماندهی کارگزاران کولبری تقریباً به پایان رسیده و تاکنون ۲۰ کارگزار برای فعالیت شناسایی و ثبتنام شدهاند. بسیاری از این شرکتها مراحل دریافت مجوز از دستگاههای تخصصی را طی کردهاند و تنها در برخی موارد نیاز به تکمیل مدارک مرتبط با صادرات غیرنفتی وجود دارد. با ثبت این کارگزاران، مسیر برای صدور و فعالسازی کارتهای مرزنشینی باز میشود؛ کارتهایی که کولبری را از فعالیتی غیررسمی و پرخطر خارج کرده و وارد چارچوب قانونی، بیمهپذیر و قابل نظارت میکند. غلامحسین حسینی، رئیس اتاق تعاون خراسان جنوبی، تأکید کرد که این طرح با همکاری دستگاههای مختلف مانند معاونت اقتصادی استانداری، اداره کل صنعت، معدن و تجارت و گمرکات استان اجرا شده و پس از برگزاری نمایشگاه مشترک با افغانستان، تعداد متقاضیان کارگزاری به شکل چشمگیری افزایش یافته است.
اهمیت اقتصادی کولبری
اهمیت اقتصادی کولبری فقط در حمل بار خلاصه نمیشود. کولبری برای جوامع مرزنشین یک سازوکار اقتصادی زیربنایی است؛ در مناطقی که فرصت شغلی رسمی محدود است، کولبری منبع مستقیم نقدینگی و تأمین معیشت خانوار است و نقش حلقه توزیع کالاهای اساسی و خرد را ایفا میکند. رسمی شدن این فعالیت و صدور کارت کولبری به معنای ورود درآمدهای مرزنشینان به چرخه شفاف اقتصادی، کاهش ریسک فعالیت، امکان بیمه، پیگیری حقوقی، و جذب سرمایههای خرد به زنجیره بازارچههای مرزی است. آییننامه اجرایی ساماندهی کولبری و ملوانی دقیقاً همین هدف را دنبال میکند: خروج از سایه و تبدیل کولبری از یک معیشت اضطراری به یک فعالیت اقتصادی پایدار. درواقع آییننامه اجرایی ساماندهی کولبری و ملوانی هدفِ همین شفافیت را دنبال میکند.
تجربیات استانها و درسآموختهها
تجربه آذربایجان غربی نشان داده که پس از فعالسازی کارتهای پیلهوری، تنها در یک دوره سهماهه، ارزش واردات رسمی از طریق همین رویهها به دهها میلیون دلار رسید و گردش نقدینگی قانونی منطقه به شدت افزایش یافت. در کردستان، بهویژه مناطق بانه و پیرانشهر، شفافیت رویهها و آموزش باعث شد کولبران بتوانند کالا را بدون واسطه به بازارچه مرزی برسانند و سهم مستقیم از ارزش صادرات کسب کنند، اگرچه محدودیت سهمیهها و ناتوانی در پیگیری کالا نارضایتی ایجاد میکرد. سیستان و بلوچستان بارها نشان داده است که شتاب در فعالسازی کارتها، همگرایی فرمانداریها و اطلاعرسانی محلی کلید موفقیت است، زیرا بسیاری از کارتها صادر شده اما فعال نشدهاند. هرمزگان نیز با ساماندهی ملوانان و کارتمحور کردن فرآیند، نشان داد که اختصاص سهمیه و زیرساخت کافی میتواند بار اقتصادی قابل پیگیری و قانونی ایجاد کند و وابستگی به واسطهها را کاهش دهد.
چالشها و ریسکها
موانع معمول شامل نداشتن توان مالی یا مجوزهای تخصصی برخی شرکتهای متقاضی، ضعف زیرساختهای بازارچهای، تأخیر در فعالسازی کارتها توسط مرزنشینان و احتمال بروز فاصله بین سیاستگذاری و اجراست. در برخی استانها تعداد زیادی کارت صادر شده اما درصد قابلتوجهی فعال نشده است و نیازمند تمرکز در مراحل راهاندازی است.
پیامدهای اجتماعی و امنیتی
رسمی شدن کولبری تنها یک اقدام اقتصادی نیست؛ ثبت کولبران و شفاف شدن مسیر تجارت فشار اقتصادی را از دوش خانوادهها برمیدارد، از آسیبپذیری آنها در برابر باندهای واسطهگر و قاچاقچیان میکاهد و با کاهش مخاطرات عبور از مناطق صعبالعبور، امنیت زندگی و کار آنها افزایش مییابد. دولت نیز میتواند نظارت مؤثرتری بر جریان کالا داشته باشد و قاچاق سازمانیافته را کنترل کند.
پیشنهادات اجرایی برای استان برای ساکنان شعاع ۵۰ کیلومتری مرز، تقویت آموزش محلی درباره ثبتنام و استفاده از سامانهها، ایجاد یا تقویت بازارچههای رسمی و زیرساخت لجستیکی در شهرستانهایی مانند سربیشه و درمیان، تسهیل دسترسی شرکتهای واجد شرایط به مجوزهای تخصصی و پایش مستمر عملکرد کارگزاران از طریق شورای ساماندهی استان، گامهای ضروری برای موفقیت این طرح هستند. آنچه امروز در خراسان جنوبی در حال رخ دادن است، یک روند اداری نیست؛ آغاز تبدیل یک اقتصاد حاشیهای و پرریسک به ساختاری قانونی، پایدار و تابآور است. کولبری اگر شفاف، آموزشمحور و با زیرساخت کافی اجرا شود، میتواند سالها معیشت اضطراری مرزنشینان را پایدار سازد و مرز را به جای تهدید، به منبع توسعه محلی تبدیل کند. حالا سؤال این است: آیا خراسان جنوبی میتواند این تغییر بزرگ را کامل کند و رگ حیاتی اقتصاد مرزی خود را به یک جریان قانونی و تابآور بدل سازد؟