پیوند میراث کهن خراسان جنوبی با بازارهای نو / تناسخ گرانسنگ سفالگری استان

چرخ سفالگری دیار کهن این روزها در مدار بازارهای جهانی می چرخد؛ گویی استادکاران هزار ساله در کالبدی نو تناسخ یافته اند و این هنر بی مثال را مقتدرانه شور زندگی داده اند. اینجا بوی خاک نم‌خورده و اتصال بی مثال ذهن استاد به آسمان با گرمای آتش درهم می‌آمیزد، قصه‌ای قدیمی دوباره جان گرفته است؛ قصه دست‌هایی که از دل زمین، ظرف، کاشی و نقش بیرون می‌کشند و آن را راهی بازارهایی فراتر از مرزها می‌کنند. سفال و سرامیک خراسان جنوبی، هنری ریشه‌دار که روزگاری تنها در حاشیه زندگی روزمره نفس می‌کشید، امروز به یکی از پیشران‌های تازه اقتصاد هنر استان تبدیل شده است. نشانه‌های این دگرگونی را می‌توان در آمارها، نمایشگاه‌ها و حتی مسیر صادرات دید؛ جایی که تولیدات هنرمندان خراسان جنوبی، آرام و بی‌هیاهو، جای خود را در بازارهای داخلی و خارجی باز کرده‌اند و «هنر بومی» را به زبانی جهانی ترجمه کرده‌اند. معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی با اشاره به این روند رو به رشد، از افزایش چشمگیر تولید و صادرات سفال، سرامیک و کاشی سنتی در استان خبر می‌دهد؛ رشدی که حاصل هم‌زمان احیای مهارت‌های کهن و پیوند آن‌ها با نیازهای امروز بازار است. به گفته حسنعلی فولادی، تاکنون ۲۴۹ مجوز فعالیت در رشته‌های سفال، سرامیک و کاشی سنتی در سطح خراسان جنوبی صادر شده است؛ آماری که نشان می‌دهد این هنر دیگر محدود به کارگاه‌های کوچک و پراکنده نیست و به شبکه‌ای پویا از تولیدکنندگان تبدیل شده است. در این میان، شهرستان بیرجند با ۱۳۸ هنرمند فعال، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده و در جایگاه نخست قرار دارد. پس از آن، فردوس با ۴۴ هنرمند، طبس با ۲۳ هنرمند و قاین با ۱۸ هنرمند، دیگر قطب‌های فعال این حوزه به شمار می‌روند. اما آنچه سفال و سرامیک خراسان جنوبی را از یک فعالیت صرفاً هنری فراتر برده، حضور مستمر و هدفمند هنرمندان استان در نمایشگاه‌های تخصصی صنایع‌دستی، چه در داخل کشور و چه در عرصه‌های بین‌المللی است. فولادی با اشاره به این موضوع می‌گوید: صادرات سفال و سرامیک استان در سال گذشته و سال جاری، رونق قابل توجهی پیدا کرده و بخش عمده این تولیدات راهی کشورهای عربی شده است؛ بازارهایی که به‌دنبال اصالت، دست‌ساز بودن و هویت فرهنگی در محصولات هنری هستند. این رونق تنها در آمار صادرات خلاصه نمی‌شود. در شش‌ماهه نخست سال جاری، بیش از ۲ هزار میلیون ریال فروش نمایشگاهی از تولیدات سفال و سرامیک هنرمندان خراسان جنوبی به ثبت رسیده است؛ رقمی که نشان می‌دهد این هنر، به‌تدریج از vitrine نمایشگاهی عبور کرده و به چرخه واقعی اقتصاد نزدیک شده است.
در کنار اقتصاد، بُعد فرهنگی این هنر نیز همچنان پررنگ است. برخی از رشته‌ها و مهارت‌های مرتبط با سفالگری، به دلیل قدمت و ارزش فرهنگی، در فهرست میراث فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده‌اند؛ اقدامی که هم به صیانت از دانش بومی کمک می‌کند و هم جایگاه این هنر را در حافظه ملی تثبیت می‌سازد. از جمله این آثار می‌توان به مهارت سفالگری سنتی در روستای شاهزیله (مهدیه) شهرستان خوسف با شماره ثبت ۱۳۲۰ در دی‌ماه ۱۳۹۵ و فن و مهارت تنورسازی سنتی فردوس با شماره ثبت ۲۴۹۲ در آذرماه ۱۴۰۰ اشاره کرد؛ ثبت‌هایی که گواه زنده بودن پیوند نسل امروز با میراث دیروز است. معاون صنایع‌دستی خراسان جنوبی در پایان تأکید می‌کند: حمایت از هنرمندان فعال در حوزه سفال و سرامیک و گسترش بازارهای صادراتی این تولیدات، از اولویت‌های اصلی معاونت صنایع‌دستی استان در سال جاری است؛ اولویتی که اگر با آموزش، برند‌سازی و تسهیل دسترسی به بازارهای جهانی همراه شود، می‌تواند سفال خراسان جنوبی را از یک هنر محلی، به یک نشان معتبر فرهنگی ـ اقتصادی تبدیل کند. و شاید همین‌جا، در تلاقی خاک، آتش و خلاقیت، بتوان آینده‌ای را دید که در آن، سفالینه‌های ساده اما اصیل خراسان جنوبی، نه‌فقط روی طاقچه‌ها، که در روایت هویت ایرانی در جهان جا خوش کرده‌اند؛ آینده‌ای که در آن، هنر بومی دیگر نجوا نمی‌کند، بلکه با صدایی رسا، جهانی حرف می‌زند.