در سایه سیاست‌های جدید ساماندهی اتباع خارجی، خراسان جنوبی در چهار ماه اخیر شاهد بازگشت بیش از ۲ هزار و ۴۰۰ تبعه غیرمجاز افغانستانی به سرزمین مادری‌شان بوده است. این آمار، نه صرفاً عددی در گزارش‌های اداری، بلکه روایتی است از جابه‌جایی‌های انسانی در مرزهایی که از دیرباز، میزبانِ قدم‌های غریبانه، امیدهای پنهان در چمدان‌های خالی و تلاش‌هایی برای آغاز دوباره بوده‌اند.
استاندار، دیروز از اجرای «موفقیت‌آمیز» طرح ساماندهی اتباع استان خبر داد؛ طرحی که به گفته او، با رعایت کرامت انسانی اتباع افغانستانی و بدون تحقیر یا برخوردهای سختگیرانه اجرا شده است.
در میانه‌ی فشارهای اقتصادی و ناامنی‌های منطقه‌ای، چنین تأکیدی بر شأن انسانی مهاجران، شاید کم‌تعداد باشد اما از نظر اجتماعی و اخلاقی، حیاتی است.
او گفت: «در این استان با توجه به جمعیت نه‌چندان بالای اتباع، مدیریت دقیق بر روند ورود و خروج و نحوه اسکان آن‌ها، امکان‌پذیر و ضروری است.»
درحقیقت، همین جمعیت محدود، فرصتی است برای سیاست‌ورزی مسئولانه؛ برای آن‌که مهاجرت نه مسئله‌ای امنیتی، بلکه امکانی انسانی برای همکاری و توسعه دیده شود.
بر پایه آمار ارائه‌شده، اکنون حدود ۱۰ هزار تبعه افغانستانی در استان حضور دارند. جمعیتی که اگرچه نسبت به دیگر استان‌های مرزی یا صنعتی کشور زیاد نیست، اما همان نیز نیازمند نظم، سیاست‌گذاری روشن، و ملاحظات انسانی است. هاشمی تأکید کرد که عمده مهاجران افغانستانی به‌دلیل شرایط اشتغال، استان‌های صنعتی‌تر را برای سکونت برگزیده‌اند، چرا که خراسان جنوبی با ساختار اقتصادی نیمه‌سنتی و جمعیت محدود، کمتر مقصد مهاجرپذیر بوده است.
اما این «کم‌مهاجربودن»، به‌معنای بی‌نیازی از ساماندهی نیست؛ بلکه به‌عکس، فرصتی‌ست برای طراحی الگوی متفاوت و انسانی برای ارتباط با اتباع خارجی.
با این حال، استاندار از ظرفیت‌های بالقوه‌ای سخن گفت که در صورت بهره‌برداری درست، می‌تواند هم برای اتباع مفید باشد و هم برای استان. به‌ویژه استفاده هدفمند از نیروی کار افغانستانی در مناطق مرزی. او افزود: «اگر به شکل برنامه‌ریزی‌شده از این نیروها در نواحی مرزی استفاده شود، هم کمبود نیروی کار جبران می‌شود و هم پایداری جمعیتی در این نقاط تقویت خواهد شد.»
در استان‌هایی که مهاجرفرستیِ روستایی روندی صعودی دارد، حفظ کنترل شده جمعیت در نوار مرزی، می‌تواند به معنای حفظ امنیت، اقتصاد محلی و حتی هویت فرهنگی منطقه باشد.
از دیگر ابعاد مطرح‌شده در این جلسه، بحث آموزش بود؛ جایی که هاشمی به حضور یک‌هزار و ۸۰۱ دانش‌آموز و ۶۵۰ دانشجوی افغانستانی در استان اشاره کرد. جمعیتی قابل توجه که بیانگر عزمی برای تحصیل و حضور سازنده در فضای اجتماعی ایران است. وی خاطرنشان کرد که در جلسات متعدد با دانشگاه‌ها، دغدغه‌های این گروه مورد بررسی قرار گرفته تا فرآیند آموزش آن‌ها با کمترین مانع ادامه یابد.
این آمار، به‌تنهایی گواه آن است که بسیاری از این خانواده‌ها، نه مهاجر موقت، بلکه مهاجرانی ماندگارند؛ نسلی نوپا در حال ریشه‌زدن، با چشم‌اندازی روشن از علم و آینده. البته رصد و نظارت برفعالیت های اتباع درهر شرایطی نباید از اولویت خارج شود.

برای توسعه، نه فقط کنترل
در سخنان استاندار، مرز به‌عنوان صرفاً یک ناحیه امنیتی دیده نمی‌شود، بلکه پلی برای توسعه اقتصادی و تعاملات منطقه‌ای است. اشاره او به صادرات حدود یک میلیارد و ۷۵۰ میلیون دلاری از طریق سه بازارچه مرزی خراسان جنوبی به افغانستان در نیمه دوم سال گذشته، نشان‌دهنده ظرفیتی بالقوه برای پیوندهای اقتصادی عمیق‌تر میان دو کشور است.
در شرایطی که برخی استان‌ها از رکود در بازارچه‌های مرزی گلایه دارند، خراسان جنوبی هنوز نفس تجارت را از دهانه مرز می‌گیرد.
او این فرصت را نه‌تنها به‌عنوان ابزاری برای رونق تجارت، بلکه بستری برای کاهش فشار مهاجرت غیرمجاز و افزایش حضور قانونی و سازنده اتباع افغانستانی در مرزها دانست.
در این میان، اعتمادسازی متقابل میان دولت‌های محلی، بازرگانان دو سوی مرز و ساکنان بومی، رمز موفقیت چنین سیاست‌هایی‌ست.

نگاه به آینده
در کنار بازگشت اتباع غیرمجاز، نگاه به آینده نیز در دستور کار است. هاشمی با اشاره به آمادگی برای پذیرایی از زائران افغانستانی اربعین حسینی گفت: «زیرساخت‌های مرز ماهیرود هنوز کامل نیست، اما از هم‌اکنون برای سال آینده برنامه‌ریزی شده تا میزبانی شایسته‌ای از زائران داشته باشیم.»
در منطقه‌ای که بارها شاهد گذرهای اضطراری بوده، این بار صحبت از «میزبانی»‌ ست. تغییری نمادین اما معنادار؛ از دفع مهاجر، به استقبال از زائر.
سخن او، نشان از آن دارد که نگاه استان به مهاجرت و تردد مرزی، صرفاً نگاه امنیتی یا کنترلی نیست، بلکه رویکردی اجتماعی، فرهنگی و حتی مذهبی دارد. استان، خود را نه‌فقط در جایگاه مأمور کنترل مرز، بلکه میزبان مردمانی می‌بیند که از مسیرهای قانونی، با هویت و هدف، از مرز می‌گذرند.

در سایه امنیت، با چشم باز
اما در کنار برنامه‌های ساماندهی، نگرانی‌هایی نیز وجود دارد. هاشمی به لزوم مراقبت بیشتر در حوزه گردشگری، پیشگیری از جعل مدارک و مقابله با مواد مخدر اشاره کرد و خواستار هماهنگی همه دستگاه‌ها برای تضمین امنیت و آرامش اجتماعی شد.
جغرافیای مرزی، همواره محل تلاقی فرصت‌ها و تهدیدهاست. و آن‌چه میان این دو تمایز می‌گذارد، نه فقط قانون، بلکه هوشمندی در اجراست.
او با تأکید بر اینکه خروج اتباع غیرمجاز باید با رعایت احترام و قانون همراه باشد، از دستگاه‌های اجرایی خواست تا در این مسیر، همدلانه و بدون تنش‌های اجتماعی عمل کنند.
این تصمیم، هرچند در جلسات رسمی نهایی شد، اما پژواکش در سطوح مختلف اجتماعی و امنیتی استان شنیده می‌شود؛ طرحی که با حفظ کرامت انسانی و بدون تنش، گامی مهم در مسیر ساماندهی جمعیت و ارتقای نظم اجتماعی برداشته است.
بازگشت بیش از دو هزار تبعه غیرمجاز، نه پایان یک مأموریت، بلکه شروع فصلی تازه در مدیریت مرزها، تأمین امنیت پایدار، و بازتعریف رابطه‌ای متوازن با همسایه شرقی‌ست.
فصلی که اگر با همین دقت و استمرار پیش برود، شاید روایت مهاجرت غیرقانونی را نه در مرز، بلکه در ذهن‌ها متوقف کند…